CEVAP :
Hz. Peygamber (s.a.s.), yanından geçen bir cenaze için ayağa kalkmış, orada bulunanların kendisine bunun bir Yahûdî cenazesi olduğunu haber vermeleri üzerine, “O da bir insan değil miydi?” (Buhârî, Cenâiz, 49; Nesâî, Cenâiz, 45-47) buyurmuştur. Konu ile ilgili bir başka hadis ise şöyledir: “Cenaze gördüğünüzde, geçinceye kadar ayakta durunuz.” (Buhârî, Cenâiz, 47). Dolayısıyla cenaze geçerken mümkünse ayağa kalkılması sünnete uygun olur.
Yanımızdan bir cenaze geçmişti. Resulullah (asm) hemen o cenaze için ayağa kalktı. Biz de (ona uyarak) kendisi ile beraber ayağa kalktık ve:
"Ey Allah'ın Resulü! Bu bir Yahudi kadınının cenazesidir." dedik. Bunun üzerine Hz. Peygamber (asm) buyurdu:
"Şüphesiz ölüm korkunç bir şeydir. Cenazeyi gördüğünüzde hemen ayağa kalkınız." (Müslim, Cenaiz, 78, Hadis no:1593)
Kays b. Sa'd ile Sehl b. Huneyf, Kadisiyye'de bulunurlarken yanlarından bir cenaze geçti. Bunlar ayağa kalktılar. Kendilerine; bu cenaze, bu yer halkından (yani zımmilerden) dir, denildiğinde Kays ile Sehl de: Resulüllah'ın (asm) yanından bir cenaze geçmişti. Allah Resulü, ayağa kalktı. Bunun bir Yahudi cenazesi olduğu kendisine bildirildiğinde:
"Bu da bir insan değil mi?" buyurdu.(Müslim, Cenaiz, 78, Hadis no: 1596)
Fakîhler, yanından cenaze geçen kimsenin ayağı kalkıp kalkmaması hususunda ihtilaf etmiştir. İmam Nevevî’ye göre cenaze için ayağı kalkmak müstehaptır. Kendisi der ki: Cenaze için ayağı kalkmak ile ilgili sahih rivâyetler vardır. Ali (radıyallahu anh)’ın rivâyeti dışında kalkmama ile ilgili bir delil bulunmamaktadır (el-Mecmû VI, 279).
Cenaze için ayağı kalkmak ile ilgili bazı rivayetler;
Amir bin Rebî'a (radıyallahu anh) der ki: Allah resulü (aleyhissalatu vesselam) şöyle buyurdu: Cenaze gördüğünüz zaman, sizin önünüzden geçirilinceye veya yere konuluncaya kadar onun için ayağa kalkın! (Müslim)
Sehl bin Hunayf ve Kays b Sa'd (radıyallahu anhuma)’dan yapılan rivayete göre kendileri bir gün Kadisiye'de otururken önlerinden bir cenaze geçti. İkisi de ayağa kalktı. Biri onlara: "Bu cenaze bu yerin ehlinden, yani gayr-i müslim vatandaşdır" diye bilgi verdi. Onlar şöyle dediler: Rasulüllah'ın (aleyhissalatu vesselam) önünden cenaze geçirilince ayağa kalktı. Bunun üzerine biri O’na "Bu bir Yahudi'nin cenazesidir" diye bilgi verince, Efendimiz "O bir can değil midir?" diye cevap verdi (Buhari, Müslim).
Hanefî mezhebine göre kişinin cenaze için ayağı kalkması mekrûhtur. İbnü’l-Hümâm şöyle der: Yolda oturan kimse, yanından geçen cenaze için veya bir kabrin başında otururken bir cenaze getirildiği vakit ayağı kalkmaz. Ancak kalkılacağına dair görüşler de vardır. Lakin Ali (radıyallahu anh)’dan rivâyet edilen hadisle ilki tercih edilmiştir. Kendisi der ki: Resulullah (aleyhissalatu vesselam) cenaze geçince kalkmamızı emretti. Bundan sonra ise kendisi oturdu ve bize de oturmayı emretti” (Fethu’l Kadîr). Hatîb Eş Şirbînî de bazı Şafii fakihlerinin, eğer cenazeye eşlik edilmeyecekse kalkmanın mekruh olduğu görüşüne gittiğini aktarır (Muğni’l Muhtâc I, 941).
Cenaze geçerken kalkmanın müstehap olduğu görüşüne gidenler yukarıdaki sahih hadisleri delil olarak getirir. Aksi görüşte olanlar ise Hz Ali hadisiyle bu emrin neshedildiğini belirtir.
SAHİH-İ BUHARİ KİTABU’L-CENAİZ
49. Bir Yahudi Cenazesi İçin Ayağa Kalkmak
[-1311-] Cabir İbn Abdullah r.a. şöyle demiştir: Yanımızdan bir cenaze geçti. Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem cenaze için ayağa kalktı, biz de ayağa kalktık. Sonra biz: Ey Allah'ın Resulü! Bu bir Yahudi cenazesi, dedik. Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem: "Cenazeyi gördüğünüzde ayağa kalkın" buyurdu.
[-1312-] Abdurrahman İbn Ebî Leyla şöyle demiştir: Sehl İbn Huneyf ve Kays İbn Said, Kadisiye'de oturuyorlardı. O arada yanlarından bir cenaze geçti. İkisi de ayağa kalktılar. Onlara: "Bu cenaze zimmet ehlindendir" denilince onlar şöyle dediler: Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in yanından bir cenaze geçti. Hemen ayağa kalktı, kendisine "Bu bir Yahudi cenazesidir" denilince O sallallahu aleyhi ve sellem: "İnsan değil mi?" dedi.
[-1313-] İbn Ebî Leyla şöyle demiştir: "Ebu Mes'ud ve Kays cenaze için ayağa kalkarlardı."
AÇIKLAMA: Bu konuda zimmet ehlinin (İslam ülkesi vatandaşı olan Yahudi ve Hıristiyanların) cenazesi için ayağa kalkma konusu ele alınmaktadır.
Ebu Davud, Evzaî aracılığıyla Yahya'dan şöyle rivayet etmiştir: Cenazeyi taşımak için gittiğimizde bize bunun Yahudi cenazesi olduğu söylendi.
Beyhakî, Ebu Kılabe er-Rakkaşî aracılığıyla Buharî'nin hocası Fudale'den şunu rivayet etmiştir: "Bunun üzerine Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem 'Ölüm korkulu bir şeydir' buyurdu."
Kurtubî bunun anlamının "ölüm kendisinden korkulan bir şey" olduğunu söylemiştir. Bu, ölümün önemli bir olay olduğuna işaret etmektedir. Hadisten kasdedilen, insanın ölüm olayını gördüğü halde gafletine devam etmemesidir. Çünkü gaflete devam etmek, Ölüm olayını hafife almayı çağrıştırır. Bu açıdan Ölenin Müslüman olması ile olmaması eşittir.
Diğer bazı alimler şöyle demiştir: Bir insanın adil olduğunu İfade etmek için "falan adaletin ta kendisidir" denildiği gibi, burada da Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem mübalağa amacıyla ölümün bizzat kendisini "Ölüm korkunun kendisidir" diye ifade etmiştir.
Beyzavî şöyle der: Bu, mübalağa amacıyla söylenen bir sıfat konumundaki mastardır. Bu sözün tam açılımı şöyledir: "Ölüm korkunç bîr şeydir."
İbn Abbas'tan bunun benzeri Bezzaz'ın kitabında rivayet edilmiştir. Bu hadis, ölümü gören kimsenin bu olay sebebiyle ürperip, silkinmesinin uygun olduğunu, ölüme aldırmazlık anlamına gelecek davranışlarda bulunmaması gerektiğini göstermektedir.
İslam ülkesinde yaşayan gayr-i müslim vatandaşlara ehl-i zimmet denildiği gibi ehl-i arz da denilmektedir. Çünkü Müslümanlar gayr-i müslim ülkelerini fethettiklerinde bu ülkelerin halklarını, araziyi işlemek ve haracını ödemek şartıyla topraklarında bırakmışlardır.
Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in "İnsan değil mi?" ifadesi "Ölüm korkunç bir olaydır" hadisindeki gerekçe ile çelişmediği gibi, Hakim'in, Katade aracılığıyla Enes'ten merfu olarak rivayet ettiği "Biz yalnızca melekler için kalktık" hadisinde ileri sürülen gerekçe ile de çelişmez. Yine Ahmed İbn Hanbel'in Ebu Musa'dan; Ahmed İbn Hanbel, İbn Hibban ve Hakim'in Abdullah İbn Amr'dan merfu olarak rivayet ettikleri "Siz (cenaze görünce ayağa kalkmakla) yalnızca canları alanı yüceltmek için kalkıyorsunuz" hadisi ile de çelişmez. Çünkü ölümün korkutucu-luğu sebebiyle ayağa kalkmak, Allah'ın emrini ve bu emri yerine getiren melekleri yüceltmek anlamına gelir. "İnsan değil mi?" hadisindeki gerekçe ise, ayağa kalkmanın her cenaze İçin müstehap olmasını gerektirir. Hadisin lafzında Yahudi ifadesi geçtiği için Buhari de bunu esas alarak konu başlığını ona göre belirlemiştir.
Cenaze İçin Ayağa Kalkma Konusundaki Farklı Görüşler
Alimler bu meselenin aslında ihtilaf etmişlerdir.
Şafiî bunun zorunlu olmadığını belirterek şöyle demiştir: "Bunun zorunlu olmaması ya bu hadisin mensuh olmasından, ya da Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in kalkmasını gerektiren bir gerekçeye binaen kalkmış olmasındandır. Sebep hangisi olursa olsun Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in bunu daha sonra terk ettiği de sahih olarak rivayet edilmiştir. Bizim için delil olan, Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in son olarak yaptığı fiildir. Cenaze gören kişinin oturmasını daha çok severim." Şafiî Nebi (s.a.v.)'in ayağa kalkmadığını söylerken (Hz. Ali'nin rivayet ettiği) "Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem cenaze için ayağa kalktı, sonra oturdu" şeklindeki hadise işaret etmiştir. Bu hadisi Müslim rivayet etmiştir.
Beyzavî şöyle der: Hz. Ali'nin "sonra oturdu" ifadesi, "cenaze geçtikten sonra oturdu" anlamına gelebileceği gibi, "önceleri cenaze İçin ayağa kalkarken, sonra bu kalkmayı terk etti" anlamına da gelebilir. İkinci anlam kabul edildiğinde Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in sonraki fiili, ayağa kalkma emrinin mendupluk İfade ettiğini göstermektedir. Yahut da emirden İlk başta anlaşılan zorunluluğu yürürlükten kaldırmaktadır. Ancak İlk ihtimal yani ayağa kalkma emrinin mendupluk ifade etmesi daha evladır. Çünkü emrin mecazen verilmiş olduğunu kabul etmek, yürürlükten kaldırılma iddiasından daha evladır.
Beyhakî'nin şu rivayeti Hz. Ali'nin rivayet ettiği hadisten anlaşılabilecek ilk anlamı ortadan kaldırmaktadır: Hz. Ali cenaze için ayağa kalkan bir grup insana oturmalarını işaret etmiş, sonra da yukarıdaki hadisi anlatmıştır. Bu sebeple Şafiılerden Selîm er-Razî ve diğer bazılarının da yer aldığı bir grup alim ayağa kalkmayı mekruh görmüşlerdir.
İbn Hazm şöyle demiştir: Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in önceleri kalkmayı emrederken sonra kendisinin oturması, emrin (zorunluluk değil) mendupluk ifade ettiğini gösterir. Bunun yürürlükten kaldırma kabul edilmesi caiz değildir. Çünkü nesih ancak ya sırf yasaklama ile yahut da yasaklama ile birlikte terk ile olur.
Yasaklama anlamı Ubade'nin şu hadisinde bulunmaktadır: Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem cenaze için ayağa kalkardı. Bir Yahudi alimi "Biz de böyle yaparız" dedi. Bunun üzerine Nebi s.a.v. ashabına "Sizler (cenazeyi gördüğünüzde) oturunuz ve (bu şekilde Yahudilere) muhalefet ediniz" buyurdu. Bunu Ahmed İbn Hanbel ile birlikte Nesaî dışındaki Sünen yazarları rivayet etmiştir. Bu hadisin senedi zayıf olmasaydı, cenaze için ayağa kalkmanın yürürlükten kaldırıldığı konusunda delil olabilirdi.
Kadı Iyaz şöyle demiştir: Seleften bir grup, ayağa kalkma emrinin, Hz. Ali'nin hadisi ile yürürlükten kaldırıldığını söylemiştir.
Nevevî bunu eleştirerek şöyle demiştir: Nesh (yürürlükten kaldırma) ancak, çelişik gibi görünen hadisleri uzlaştırmak mümkün olmadığında kabul edilir. Oysa burada hadisleri uzlaştırmak mümkündür. Tercih edilen görüşe göre cenaze için ayağa kalkmak müstehabtır. Mütevelli de bu görüştedir.
Mühezzeb yazarı (Ebu İshak eş-Şirazî) "Kişi cenaze için ayağa kalkıp kalkmamakta serbesttir" derken Şafiî'nin yukarıdaki sözünü esas almış görünmektedir. Çünkü emir, müşterekliği gerektirir. Ancak Şirazî'ye göre oturmak daha evladır.
Malİkîler'den Ibn Habîb ve Ibnü'l-Macişun ise kalkmanın daha evla olduğu görüşünü tercih etmişler ve "Nebi s.a.v.'in oturması, oturmanın caiz olduğunu göstermek içindir. Cenazeyi gören kişi oturabilir, ancak kalkan kişi İçin ecir söz konusudur" demişlerdir.
Hadisten Çıkan Sonuçlar
Gündüz vakti, Müslüman cenazelerinden ayırt edilemeyecek şekilde zimmet ehlinin cenazesi kaldırılabilir. Zeyn İbnü'l-Müneyyir buna işaret ederek şöyle demiştir: "İslam ülkesinde yaşayan gayr-i müslim vatandaşların, Müslümanların uygulamalarından farklı şeyler yapmakla yükümlü tutulmaları, imamların (halifelerin) kendi içtihatlarıdır."
Şöyle de söylenebilir: Cenaze İçin ayağa kalkmak yürürlükten kaldırıldıysa, ona tabî diğer hususlar da böyledir. Bu durumda zimmet ehlinin cenazesinin bu şekilde kaldırılması, cenaze için ayağa kalkmanın meşru olduğu zamanda geçerli idi. Cenaze için ayağa kalkma terk edilince onların da cenazelerini bu şekilde kaldırması yasaklandı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder