CUMANIN EDASININ ŞARTLARI

Cumanın Edasının Şartları

 196- Cumanın edası için şu altı şart vardır:

1 Beldede veya belde hükmünde bulunan bir yerde kılınmasıdır.

2 Genel izindir.

3 Vaktin devamıdır.

4 Cemaat bulunmasıdır.

5 Cumanın farz olan namazından önce hutbe okumaktır.

6 Hutbe okumaya izin, namaz kıldırmaya da izindir. Aksi de böyledir.

7 Cuma namazını bulunulan yerdeki idarecinin veya onun göstereceği kimsenin kıldırmasıdır.

1  Cuma namazının bir beldede veya belde hükmünde bulunan bir yerde kılınmasıdır.

SORU  : Beldeden maksad nedir ?
CEVAP : Valisi, hakimi, yolları ve mahalleleri bulunan herhangi bir şehirdir.
SORU  : Bu beldeye bitişik olup asker toplamak, at bağlamak, silah atmak, cenaze namazı kılmak, ölüleri gömmek gibi beldenin ihtiyaçlan için hazırlanmış olan yerler de, belde hükmünde midir ?
CEVAP : Evet
SORU  : Bu yerlere ne denilir ?
CEVAP : "Fina-i belde" 
SORU  :  Onun için bir belde camilerinde cuma namazı kılınabileceği gibi, böyle yerlerde de kılınabilir mi ?
CEVAP : Evet
SORU  : Önceleri şehirlerin dışında böyle namaz kılma yerleri (Musallâ) vardı. Halk cuma ve bayram günlerinde orada toplanarak namazlarını kılarlardı. Böylece beraberliklerini, güçlerini ve hakka olan bağlılıklarını göstermeye çalışırlardı. Öyle ki, İmamı Azam'a göre, bir beldede cuma namazı nerede kılınır ?
CEVAP : Yalnız bir camide veya  bir Musallâ'da cuma namazı kılınır, birkaç camide kılınmaz.
SORU  : Fakat İmam Muhammed ve İmamı Azam'dan diğer bir rivayete göre nasıldır ?
CEVAP :   Cuma namazı, bir beldede bulunan birçok camilerde kılınabilir. Doğru olan da budur. Uygulama da böyle yapılmaktadır.
SORU  :  İmam Ebû Yusuf'dan bir rivayete göre nasıldır ?
CEVAP :  Şehirde ancak iki yerde cuma namazı kılınabilir.
SORU  : Diğer bir rivayete göre de, aralarında bir ırmak bulunmadıkça iki yerde de cuma namazı kılınabilir mi ?
CEVAP : Hayır
SORU  : Cuma namazının birçok camide kılınmasını caiz görmeyenlere göre o namazın sahihliği nasıldır ? 
CEVAP : Bir beldede kılınan birçok cuma namazlarından hangisine daha önce tekbir alınarak başlanmışsa o namaz sahih olur, diğerleri olmaz.
SORU  : İşte böyle bir ihtilaftan kurtulabilmek içindir ki, cumanın dört rekat son sünnetinden sonra hangi  namaz  kılınmaktadır ?
CEVAP : "Zühri ahîr" adı ile dört rekat namaz

https://www.youtube.com/watch?v=bATA-hYJ3oM

https://www.youtube.com/watch?v=HYLIFuQTsNQ

https://www.youtube.com/watch?v=igZ3OD-vAgU

https://www.youtube.com/watch?v=2F2JXGaX23g

AÇIKLAMA : Efendimiz sallallahu aleyhi vesellem zamanında cuma namazı tek bir yerde kılınıyor nedeni başka yerde kılınmasına Efendimiz Aleyhisselam'ın izni yok bize gelen öyle bir ibadet yok

Kubada cuma günleri sahabe-i Kiram kalkıyorlar onlarda Medine'ygeliyorlar , Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem mescitte sonra musallada açık alanda Cuma namazlarını Eda ediyorlar 

İslam Şehirleri büyüyor ve müslümanları bir cami almıyor ne yapıyorlardı bir şehirde ikinci defa Cuma namazı kılıyorlardı

Özellikle kuzeye doğru Anadolu'ya Maveraünnehir gibi yağışlı bölgelere çıkınca açık alanda kış günlerinde cuma namazı kılmak mümkün değil .İnsanlar karda yağmurda çamurda kalacaklar ve şehirlerde ikinci üçüncü dördüncü mekanlarda Cuma namazlarını kılmaya başlanıyor.

 İbni Kemal Kemal Paşazade Hazretleri bir risalesinde cuma ile alakalı diyor ki bir şehirde üç yer de kılınabilir . Şehri üç parçaya ayrılır bir girişinde ortasında bir de çıkışında olabilir . Ama onlarca camide kılınıyorsa o zaman fukahadan bir kısmı Efendimiz Aleyhisselam'ın tek bir camide cuma namazı kılmasını esas alarak 2.3. cumalar olmaz demiş . Bundan dolayı zühri ahir diye bir namaz kılmışlar .Eğer cuma olmadıysa  o günün son öğle namazı olsun diye.

 İlk dönem Hanifi kitaplarında bunu görmüyoruz ama daha sonralarda var zühri ahir den bahsediyorlar mesela Aliyül kari Fethulbabi de anlatıyor .Bu problemden dolayı Şafiiler öğle namazı kılıyorlar cuma günleri .

Osmanlı zamanında Cuma camileri vardı .On tane köy bir araya gelir onlar bir yerde cuma kılarlar , kasaba da kılarlar

Ama şimdi çok camide kılınıyor

İşte zühri ahir böyle bir ortamda neşet etmiş olur ki Efendimiz

Aleyhisselam devrindeki gibi Cuma  kılmıyoruz çok camide kılıyoruz Cuma kabul olmazsa öğle namazını Eda etmiş olalım diye zühri ahir kılınır 

Kesin kılınmasına dair elimizde bir delil yok kılsak bir zararı  yok 

Eğer cuma kabul olduysa İnşallah olmuştur bilmiyoruz levh-i mahfuza bakma durumumuz yok 

Cuma kabul olduysa , Aliyül Kari diyor ki üçüncü ve dördüncü rekatlarda Zammı sure  veya ayet okunsun olur ki cuma namazı kabul olduysa o zaman Nafile bir namaz yerine geçsin bu adamın

kazası yoksa Nafile namaz yerine geçsin diyor yani kılmayana kılacaksın denmez Kılana da kılma kardeşim bu bidattır o da denmez Neticede ortada fıkhi bir ihtilaf var ondan Neşet eden

bir durum Fukahanın bu noktada beyanı asırlardır zühri ahir kılınıyor.

SORU  : Nasıl niyet edilir ?
CEVAP : "Vaktine yetişip henüz üzerimden düşmeyen son öğle namazına" diye
SORU  : Nasıl kılınır ?
CEVAP : Tam öğle namazının dört rekat farzı veya dört rekat sünneti gibi, dört rekat namaz kılınır.
SORU  : Bu namazı hangi şekilde kılmak daha iyidir ?
CEVAP :  Daha iyisi sünnet namazı şeklinde kılmaktır. 
SORU  : Neden ?
CEVAP : Çünkü cuma namazı sahih olmamışsa, bu dört rekat ile o günün öğle namazı kılınmış olur.
SORU  : Bu namazın son iki rekatına ilave edilen sure ve ayetler, farzın sıhhatine zarar veriri mi ?
CEVAP : Hayır
SORU  :  Eğer cuma namazı sahih olmuşsa, bu dört rekat  ne olmuş olur ?
CEVAP : Kazaya kalmış bir öğle namazı yerine geçer.
SORU  : Kazaya kalmış böyle bir namaz bulunmayınca ne olur ?
CEVAP : Nafile bir namaz olur.
Sonuç:
SORU  :   Bu şekilde namaz kılınması ihtiyata uygun olduğundan, alimlerin çoğu tarafından nasıl karşılanmıştır ?
CEVAP : Güzel görülmüştür.
SORU  :  Şafiî alimlerinden bir çokları da bunu uygun görmektedirler. Çünkü İmam Şafiî'ye göre de, bir beldede ilk kılınmaya başlanan cuma namazı geçerlidir, diğer cuma namazları sahih olur mu ?
CEVAP : Hayır
SORU  :  O halde cuma namazına daha sonra başlamış olanların ne yapmaları gerekir ?
CEVAP : Öğle namazını kılmaları gerekir.
SORU  :  Bununla beraber bu uygulama bir içtihad meselesi olduğundan İmam Şafiî Hazretleri, Bağdad'da birçok camide cuma namazının kılındığını gördüğü halde ne yapmıştır ?
CEVAP : Buna itiraz etmemiştir.

2 Genel izindir.

SORU  :  Belli bir yerde müslümanların toplanıp cuma namazını kılmaları için idareci tarafından ne gereklidir ?
CEVAP : Müsaade edilmiş olmalıdır.
SORU  : Bazı şahıslara özel bir şekilde tayin edilen ve kapısı başkalarına kapatılan yerlerde cuma namazını kılmak caiz olur mu ?
CEVAP : Hayır
SORU  : Mabedin kapısı açık bırakılarak insanların girmesine izin verildiği takdirde, başkaları gelmemiş olsa da, cuma namazları sahih olur mu ?
CEVAP : Evet

3 Vaktin devamıdır.
SORU  : Cuma namazını kılabilmek için öğle vakti ne durumda olmalı 
CEVAP : Devam etmek üzere olmalıdır.
SORU  : Bu vakit çıktı mı, artık cuma namazını kılmak veya kaza etmek caiz olur mu ?
CEVAP : Hayır
SORU  : O günün öğle namazı da kılınmamış ise ne yapmak gerekir ?
CEVAP : Yalnız onu kaza etmek gerekir.
SORU  : Daha cuma namazı kılınmakta iken vakit çıkacak olsa ne yapmak gerekir ?
CEVAP : Yeniden öğle namazını kaza olarak kılmak gerekir.
SORU  : İmam Malik'e göre, cuma namazı öğle vakti çıktıktan sonra da kılınabilir mi ?
CEVAP : Evet
SORU  : İmam Ahmed'den bir rivayete göre de, cuma namazı zeval vaktinden önce de kılınabilir mi ?
CEVAP : Evet

4 Cemaat bulunmasıdır.
SORU  : Cuma namazı için cemaatın en az mikdarı imamdan başka kaç kişidir ?
CEVAP : 3
SORU  :    İmam Ebû Yusuf'a göre, imamdan başka kaç kişidir ?
CEVAP : 2
SORU  : İmam Malik'den bir rivayete göre kaç kişidir ?
CEVAP : 30
SORU  : İmam Şafiî ile İmam Ahmed'in mezheblerine göre  kaç kişidir kişidir ?
CEVAP : 40
SORU  :  Cemaatın aklı yerinde ve erkek olması ve en az bu üç kişinin birinci secdeye kadar hazır bulunması da İmam-ı Azam'a göre nedir ?
CEVAP : Şarttır.
SORU  : Buna göre yalnız kadınların veya çocukların cemaatiyle veya birinci secdeden önce dağılıp da azınlıkta kalan cemaatle  cuma namazı kılınabilir mi ?
CEVAP : Hayır
SORU  :  Cemaatın huzuru, iki İmama göre nereye kadar şarttır ?
CEVAP : Tahrimeye
SORU  :  İmam Züfer'e göre, hiç olmazsa nereye kadar cemaatın hazır bulunması şarttır ?
CEVAP : Ka'dede teşehhüd mikdarı duruncaya
SORU  : Cemaat bundan önce dağılacak olsa, geriye kalan bir veya iki kişinin ne yapması gerekir ?
CEVAP : Öğle namazını kılması 
SORU  :  Cemaatın mukim veya hür olmaları şart mıdır ?
CEVAP : Hayır
SORU  : Öyle ki, misafir veya köle olan bir müslüman cuma namazını kıldırabilir mi ?
CEVAP : Evet

5 Cumanın farz olan namazından önce hutbe okumaktır.
SORU  : Vaktin girmesinden sonra mevcut cemaatın huzurunda ne okunması gerekir ?
CEVAP : Hutbe 
SORU  : Bunun içindir ki, hutbe okunurken cemaat bulunmayıp da sonradan namazda bulunacak olsalar, namazları caiz olur mu ?
CEVAP : Hayır
SORU  :  Cemaatin hutbeyi işitmesi şart mıdır ?
CEVAP : Hayır ,  sadece hazır bulunmaları yeterlidir.
SORU  :  Hutbe esnasında bir mükellef erkeğin, misafir olsa dahi, bulunması yeterli midir ?
CEVAP : Evet
SORU  :  Cuma hutbesinin rüknü, İmamı Azam'a(rah.) göre nedir ? 
CEVAP : Allah'ı zikirden ibarettir.
SORU  :  Onun için hutbe niyeti ile yalnız: "Elhamdü lillah" yahut "Sübhanallah" yahut "La ilahe illalah" denilecek olsa, yeterli olur mu ?
CEVAP : Evet
SORU  :  İki İmama (İmam Ebû Yusuf ve İmam Muhammed'e) göre, 
CEVAP : Hutbe denilecek derecede uzunca bir zikirden ibarettir.
SORU  :  Bunun en az olan derecesi nedir ? 
CEVAP : Tahiyyat mikdarı hamd ve Salavat ile müslümanlara duadır.
SORU  :  Hutbenin vacibleri nelerdir ?
CEVAP : 
-Hatibin taharet üzere bulunması, 
-Avret sayılan yerlerin örtülü olması 
-Hutbeyi ayakta okumasıdır.
SORU  :  Hutbenin sünnetleri nedir ?
CEVAP : 
-Hutbeyi iki kısma ayırmak ve 
-Bunlar arasında bir tesbih veya
-Üç ayet okunacak kadar bir zaman oturmaktır.
SORU  :  Bu bakımdan buna ne denir ?
CEVAP : İki hutbe
SORU  : Bu iki hutbeden her biri neleri kapsamalı ?
CEVAP : Hamdi, kelime-i şehadeti, salât ve selâmı
SORU  :  Birinci hutbe neleri kapsamalı ?
CEVAP : Bir ayetin okunması ile insanlara öğüt vermeyi,
SORU  : İkinci hutbe neyi kapsamalıdır ?
CEVAP : Müslümanlara duayı
SORU  : Ayrıca imamın sesi, ikinci hutbede olan birinci hutbedekine göre nasıl olmalıdır ?
CEVAP : Daha hafif olmalı
  İşte bunlar hutbenin sünnetlerindendir.
SORU  :  Her iki hutbeyi uzatmamak da nedir ?
CEVAP : Sünnettir.
SORU  : Hatta hutbeyi "Hücurat" süresi ile "Büruc" süresine kadar olan sürelerin herhangi birinden uzunca okumak, özellikle kış mevsiminde nedir ?
CEVAP : Mekruhtur.
  Cemaatı bıktırmak uygun değildir. Cemaatın acele görülecek işleri olabilir.
Onları camide fazla tutmak, cuma namazlarına devamlarına engel olacağından yersiz bir iş olur. Hatib olan şahıs bunları düşünmelidir. Sözlerinin sonu, önceki sözleri unutturacak ve kıymetten düşürecek şekilde hutbesi uzun olmamalıdır. Hutbenin kısa ve cemaata faydalı bir tarzda hazırlanması, hatibin ehliyet ve faziletine delildir. Bu konudaki bir hadisi şerifin anlamı şöyledir:
 "Namazının uzun, hutbesinin kısa olması bir kimsenin anlayışlı bir din alimi olduğunun alametidir. Artık namazı (cemaata ağır gelmeyecek şekilde) uzatınız, hutbeyi de kısa okuyunuz. Gerçekten bazı sözler, sihir gibi kalbleri etkiler"
 İşte böylece hutbeler, belâgat ve mana bakımından ruhları kazanacak bir halde bulunmalıdır.
 Ashabı kiramdan (Câbir bin Semüre'den) rivayet edildiğine göre, Peygamber efendimizin namazı da, hutbesi de orta bir halde idi. Çok kısa ve çok uzun olmaktan beri idi.

SORU  :  Hatib, ezan okunup tamamlanıncaya kadar ne yapar ?
CEVAP : Minberde oturur. 
SORU  : Sonra ayağa kalkar. Sonra gizlice "Euzü" çekerek aşikâra hamd ve sena'da bulunur. Hutbesini cemaata karşı söyler. Savaşla alınmış bir beldede hatib hutbesini nasıl okur ?
CEVAP : Sol elinde tutacağı bir kılıca dayanarak okur
SORU  : Bu durum İslamın gücünü, İslam mücahidlerinin dayandıkları kuvveti hatırlatır.Milletin kahramanlığını arttırır. Hutbe bitince ne yapılır. 
CEVAP : İkamet . Bunlar da hutbenin sünnetlerindendir.
SORU  : Hatibin hutbe sünnetlerini gözetmemesi veya dünyalık konuşmalarda bulunması nedir ?
CEVAP : Mekruhtur.

6 Hutbe okumaya izin, namaz kıldırmaya da izindir. Aksi de böyledir. 

SORU  : Bu her iki görevi yapmaya yetkili olan zat, bir özür olsun, olmasın, yerine başkasını tayin edebilir mi ?
CEVAP : Evet
SORU  : Başkasını tayin için kendisine yetki verilmemiş olsa da yine yapabilir mi ?
CEVAP : Evet
SORU  : Hatibin huzurunda izin almaksızın başkasının hatiblik görevini yapması caiz midir ?
CEVAP : Hayır 

 7 Cuma namazını bulunulan yerdeki idarecinin veya onun göstereceği kimsenin kıldırmasıdır.
SORU  : Cuma namazını kim kıldırmalıdır ?
CEVAP : En büyük idareci veya onun izni ile diğer bir şahıs
SORU  : İdareci veya onun görevlendirdiği bir şahıs bulunmayan bir yerde cuma namazını kim kıldırabilir ?
CEVAP : Müslüman cemaatın tayini ile içlerinden biri
SORU  : İslam hükümlerinin uygulanmadığı (daru'l-harb gibi) yerlerde cuma namazı nasıl kılınır.
CEVAP : Yukarıda belirtildiği gibi.